استفاده از داده های صحه گذاری در طراحی کنترل کیفیت

استفاده از داده های صحه گذاری در طراحی کنترل کیفیت

مقدمه

معناي اصطلاح «تضمین کیفیت» (QA) و «کنترل کیفیت» (QC) اغلب بسته به زمینه مورد نظر تغییر می کند. طبق نظر ایزو، تضمین کیفیت به فعالیت هاي انجام شده از سوي آزمایشگاه جهت کسب اطمینان از برآورده شدن الزامات کیفیتی می پردازد، در حالی که کنترل کیفیت، معیارهاي منفردي را که براي برآورده نمودن عملی الزامات استفاده می شوند را توصیف می کند.

عملیات صحه گذاري ضمن کنترل متد، قابلیت ها و محدودیت هاي متد را نیز هنگام استفاده روتین نشان می دهد. براي تایید این که آیا متد تحت کنترل باقی خواهد ماند یا خیر، یعنی این که آیا متد به شکل مورد انتظار عمل می کند یا خیر، لازم است کنترل هاي خاصی بر متد اعمال شوند. در مرحله صحه گذاري، متد عمدتاً براي نمونه هاي با مقدار معلوم اجرا می شود و بعد از آن که متد به شکل روتین درآمد، از آن براي نمونه هایی با مقدار مجهول استفاده خواهد شد. QC داخلی مناسب می تواند براي اندازه گیري پیوسته نمونه هاي آزمایشی پایدار و استخراج داده های صحه گذاری به کار رود. لذا تجزیه گر قادر خواهد بود تا در مورد این که آیا تنوع پاسخ هاي به دست آمده به طور حقیقی منعکس کننده تنوع نمونه هاي آنالیز شده می باشند یا خیر و یا این که آیا تغییرات ناخواسته و غیرمنتظره در عملکرد متد مشاهده می شوند یا خیر، تصمیم گیري کند. در عمل، نمونه هاي معلوم نیز می بایست با هر بچ از نمونه ها به عنوان بخشی از فرایند کنترل کیفیت اندازه گیري شوند. بازبینی هاي انجام شده به  ماهیت موضوع، وضعیت بحرانی و تعداد دفعات آنالیز، اندازه ي بچ، درجه اتوماسیون و سختی آزمایش و همچنین مطالب آموخته شده هنگام فرایندهاي توسعه و صحه گذاري بستگی خواهد داشت. کنترل کیفیت می تواند به شکل درون آزمایشگاهی (داخلی) و یا کنترل کیفیت بین یک آزمایشگاه معین و دیگر آزمایشگاه ها (خارجی) باشد.

داده های صحه گذاری در کنترل کیفیت داخلی

QC داخلی در واقع روش هاي اجرایی انجام شده از سوي پرسنل آزمایشگاه براي پایش پیوسته عملیات ها و نتایج اندازه گیري است که طی آن درباره قابلیت اطمینان نتایج ارائه شده تصمیم گیري می شود. آن شامل آنالیز تکراري نمونه هاي آزمایشی پایدار، بلانک ها، محلول هاي استاندارد یا مواد مشابه مواد استفاده شده درکالیبراسیون، نمونه هاي نشانه گذاري شده، نمونه هاي کور و نمونه هاي QC می باشد. استفاده از چارت هاي کنترلی براي پایش نتایج QC پیشنهاد می شود. QC براي ایجاد اطمینان در باره اعتبار نتایج، می بایست به اندازه کافی روشن و شفاف باشد. انواع مختلف روش هاي کنترل کیفیت می تواند براي پایش انواع متفاوت تغییرات در فرایند مورد استفاده قرار گیرد. نمونه هاي QC آنالیز شده در فاصله هاي زمانی مختلف بچ آنالیزي، انحراف هاي درون سیستم را نشان خواهد داد، انواع گوناگون بلانک هاي استفاده شده، به سهم هاي سیگنال دستگاهی و سهم هاي ناشی از آنالیت اشاره خواهند داشت و آنالیزهاي دوبارتکرار، بازبینی تکرارپذیري را نشان خواهند داد.

نمونه هاي QC ،نمونه هاي نوعی هستند که براي ارائه نتیجه یکسان، طی یک دوره زمانی معین (ضمن قرار گرفتن در معرض تغییر تصادفی عملکرد متد) به اندازه ي کافی پایدار و یکنواخت هستند و مقدار آنها نیز جهت تکرار آنالیز طی دوره زمانی معین کافی و در دسترس می باشد. در طی این دوره، دقت میانی متد میتواند با پایش مقادیر به دست آمده از آنالیز نمونه QC و رسم آن ها روي یک چارت کنترلی بازبینی شود. حدود نیز براي مقادیر چارت (معمولا، «حدود هشدار» در مقدار 2s ±حول مقدار میانگین و «حدود عمل» در مقدار 3s ±حول مقدار میانگین) تنظیم می شوند. اگر مقادیر QC رسم شده با قواعد مربوط به حدود تنظیمی مطابقت داشته باشند، به نظر میرسد که فرایند QCرضایت بخش باشد. تا وقتی که مقدار نمونه QC قابل پذیرش باشد، این احتمال وجود دارد که نتایج به دست آمده از نمونه هاي بچ یکسان، همانند نمونه QC به عنوان نتایج قابل اعتماد تلقی شوند. قابلیت پذیرش مقدار به دست آمده با نمونه QC می بایست هر چه زودتر به شکل عملی در فرایند تجزیه اي نیز تصدیق شود، بدین ترتیب در صورت بروز مشکل، کار انجام شده روي آنالیز غیرقابل اعتماد نمونه ها به حداقل ممکن رسیده و وقت زیادي روي آن ها تلف نخواهد شد.

تخمین هاي اولیه معیارهاي دقت مختلف، هنگام صحه گذاري متد به دست می آیند. براي تنظیم حدود واقع بینانه در چارت کنترلی، اندازه گیري ها می بایست منعکس کننده شرایطی باشند که در آن متد به شکل روتین مورد استفاده قرار می گیرد. بنابراین، اندازه گیري ها هنگام صحه گذاري می بایست مشابه تمام تغییرات محتمل در شرایط عملیاتی نظیر تجزیه گرهاي متفاوت، تغییرات دماي آزمایشگاه و غیره، باشند. اگر این موضوع رعایت نشود، آنگاه انحراف استاندارد به طور غیرواقع بینانه اي کوچک شده و به حدود تنظیم شده اي در چارت منجر خواهد شد که احتمالاً با استفاده نرمال مطابقت نخواهند داشت. به همین خاطر، معمولاً ارزیابی مجدد حدود بیان شده پس از یک سال یا پس از جمع آوري تعداد کافی از نتایج، پیشنهاد می شود.

استفاده از انواع مختلف بلانک به تجزیه گر کمک می کند تا مطمئن شود که محاسبات انجام شده براي آنالیت می توانند به طور مناسب تصحیح شوند. بدین ترتیب هر سهم مشارکت کننده در پاسخ که قابل استناد به آنالیت نمی باشد حذف خواهد شد. آنالیز تکراري نمونه هاي آزمایشی روتین، ابزاري را براي بازبینی تغییرات در دقت یک فرایند آنالیزي که می تواند اثر معکوس بر نتیجه داشته باشد را فراهم می کنند. تکرارها می توانند جهت بازبینی تکرار پذیري در یک بچ، نزدیک به یکدیگر باشند. آنالیز نمونه هاي کور، شکلی از آنالیز تکراري است که ابزاري را براي بازبینی دقت فراهم می کند. این آنالیز شامل بخش هاي آزمایشی تکراري در بچ آنالیزي است که توسط سرپرست آزمایشگاه در آن قرار داده شده و از آنجایی که معمولا تجزیه گر از هویت بخش هاي آزمایشی یا تکراري بودن آن ها آگاه نیست، به آن نمونه کور یا بی هدف می گویند. بنابراین، تجزیه گر هیچ تصوري مبنی بر این که چه نتایج خاصی می بایست به نمونه مربوط شوند را در ذهن خود ندارد. استانداردها یا مواد مشابه آن ها که براي کالیبراسیون استفاده می شوند، نیز در فاصله هاي زمانی معین در یک بچ آنالیزي قرار داده شده و بدین ترتیب امکان بازبینی این نکته که آیا پاسخ پروسه ي آنالیزي به آنالیت پایدار است یا خیر، میسر خواهد شد. این مسئولیت مدیریت آزمایشگاه است که چنانچه متدي براي اولین بار به درستی کار نکند، بر اساس ارزیابی خطر و میزان اعتماد پذیري متد، وضعیت بحرانی و عملی بودن تکرار آنالیز، سطح مناسب کنترل کیفیت را تنظیم و توجیه کند. به طور گسترده پذیرفته شده که براي آنالیز روتین، سطح کنترل کیفیت داخلی %5 معقول است، بدین معنی که یک نمونه از هر 20 نمونه آنالیز شده می بایست نمونه QC باشد. با این حال، براي متدهاي روتین و محکم و با ظرفیت پذیرش نمونه بالا، ممکن است سطح پایین تر QC نیز معقول باشد. براي روش هاي اجرایی پیچیده تر، سطح %20 نیز معمول است و در مواقعی حتی ممکن است به سطح %50 نیاز باشد. براي آنالیزهایی که به تعداد دفعات کم انجام می شوند، می بایست هر بار یک سیستم کامل صحه گذاري انجام شود که ممکن است نوعاً شامل استفاده از یک RM با غلظت معلوم از آنالیت یا گواهی دار و در ادامه آنالیزهاي تکراري نمونه و یک نمونه نشانه گذاري شده (نمونه اي که مقدار معلومی از آنالیت آگاهانه بدان اضافه شده است) باشد. آنالیزهایی که به دفعات زیاد اجرا می شوند می بایست در معرض روش هاي اجرایی QC سیستماتیک قرار گیرند و از چارت هاي کنترلی و نمونه هاي بازبینی براي آنها استفاده شود.

داده های صحه گذاری در کنترل کیفیت خارجی

مشارکت منظم در آزمون هاي مهارت (PT) که به نام «ارزیابی کیفیت خارجی» (EQA )نیز معروف می باشد، یک روش شناخته شده رسمی براي پایش عملکرد آزمایشگاه در برابر الزامات داخلی، و دیگر آزمایشگاه هاي همکار است. PT کمک می کند تا تغییر بین آزمایشگاه ها (تجدید پذیري) و خطاهاي سیستماتیک (بایاس) برجسته شود. طرح هاي PT و دیگر انواع مقایسه هاي بین آزمایشگاهی در سطح ملی و بین المللی به عنوان بخشی از ابزار مهم پایش میزان یکسان بودن نتایج آنالیزي پذیرفته شده اند.

نهادهاي تأیید صلاحیت، سودمندي این طرح ها را تشخیص داده و قویاً آزمایشگاه ها را تشویق می کنند که به عنوان بخشی از سیستم مدیریت کیفیت خود، در برنامه هاي EQA/PT شرکت کنند. پایش نتایج PT به عنوان بخشی از روش هاي اجرایی QC و اقدامات لازم در صورت نیاز، مهم می باشد. نهادهاي تأیید صلاحیت ممکن است مشارکت در طرح PT ویژه اي را به عنوان الزام تأیید صلاحیت مشخص کنند. آشکار است که ارزش PT ،به اندازه شایستگی خود طرح ها است. الزامات مربوط به صلاحیت تأمین کننده هاي PT در شده اند توصیف ISO/IEC 17043 استاندارد اطلاعات عملی در رابطه با چگونگی انتخاب، استفاده و تفسیر طرح هاي PT در راهنماي یوراکم  ارائه شده است. اطلاعات بیشتر در باره طرح هاي مختلف را میتوان در دست به www.eptis.bam.de) EPTIS) داده هاي پایگاه آورد. با این حال، ممکن است هنوز درباره زمینه هاي نو ظهور آنالیزي و یا به خصوص کاربردهاي نادر آنالیزي، طرح کاملی وجود نداشته باشد. در حال حاضر، در یک سند راهنماي جدید به این موارد و دیگر محدودیت ها اشاره شده و لازم است تا آزمایشگاه هاي اکردیت هنگام مواجه با محدودیت ها، خط مشی مناسبی را براي مشارکت در PT داشته باشند.