نکاتی در مورد آنالیز کیفی
گر چه آنالیز کیفی نیز از اصول پایه آنالیز کمی پیروي می کند، با این حال هنگام توصیف خواص متد و تفسیر نتایج، لازم است از مفاهیم ویژه مربوط به آنالیز کیفی استفاده شود. این پیوست، آنالیز کیفی را به طور مختصر معرفی کرده و به راهنماهاي مرتبط نیز اشاره می کند.
آیوپاك آنالیز کیفی را به شکل زیر تعریف می کند:
آنالیزي که در آن مواد بر اساس خواص شیمیایی یا فیزیکی، نظیر واکنش پذیري شیمیایی، محلولیت، وزن مولکولی، نقطه ذوب، خواص تابشی (نشر، جذب)، طیف هاي جرمی، نیمه عمر هسته اي و غیره شناسایی یا طبقه بندي می شوند. این بدان معنی است که نتایج بر اساس مقیاس اسمی بیان می شوند که از نظر رتبه پایین تر از بیان نتایج بر اساس مقیاس نسبت است. لذا، براي اهداف غربال گیري که در آن ها از متدهاي کم هزینه استفاده می شود و یا در غلظت هاي آنالیت نزدیک به حد تشخیص (LOD)، به جاي آنالیزهاي کمی عمدتاً آنالیزهاي کیفی پیشنهاد می شوند.
یک «متد کیفی» در یک غلظت جدایش معین از یک آنالیت به طور مؤثر پاسخ هاي بله/ خیر می دهد. در اینجا صحه گذاري شامل شناسایی غلظت جدایش به منظور طبقه بندي/ تشخیص یک حالت شرطی، براي مثال، حضور یا غیاب یک آلاینده در آب بر اساس یک قانون، دستور اجرایی و غیره می باشد و تعریف میکند که کدام غلظت جدایش می بایست براي آن به کار رود.
به منظور تعیین خواص یک متد کیفی، استفاده از یک متد کمی با خواص اندازه شناسی برتر (متد تأییدي)، براي مثال، با LOD کمتر، براي تعیین حالت واقعی همراه با یک شرط و یا بدون شرط مفید می باشد. خواص متد کیفی می بایست در غلظت هاي پایین و بالاي غلظت جدایش تعیین شود. استفاده از یک متد کمی تأییدي، نسبت به استفاده از نمونه هاي بلانک نشانه دار و فاقد نشانه، ترجیح داده می شود.
دقت متدهاي کیفی را نمی توان به شکل انحراف استاندارد یا انحراف استاندارد نسبی بیان کرد، بلکه آن را به شکل نرخ هاي مثبت غلط و درست و نرخ هاي منفی غلط و درست بیان می کنند. این حالت در شکل D1 نشان داده شده است.
«حساسیت تشخیصی»، نسبت نمونه هاي با یک شرط، براي مثال، غلظت بالاي جدایش است که داراي نتایج آزمایش کیفی مثبت می باشد. حساسیت تشخیصی، یک ویژگی اصلی متد کیفی است که توانایی متد را براي تشخیص مقادیر ناچیز آنالیت در یک نمونه، جهت تولید پاسخ بله/ خیر در یک سطح احتمال از پیش تعریف شده، بیان می کند.
«ویژگی تشخیصی»، نسبت نمونه هاي بدون شرط، براي مثال، غلظت زیر جدایش است که داراي نتایج آزمایش کیفی منفی می باشد.
در صورت دسترسی به داده هاي حاصل از مقایسه متد تأییدي، می بایست از آنها استفاده شوند. در غیر این صورت، نمونه هاي بلانک نشانه دار و فاقد نشانه می توانند اندازه گیري شوند.
پارامترهاي مهم کیفیت اندازه گیري در آنالیز کیفی، LOD و حد جدایش (شکل D2) می باشند. LOD شبیه آنالیز کمی تعریف می شود. یعنی غلظتی از آنالیت که سیگنالی را فراهم می کند که می تواند به صورت آماري از سیگنال میانگین نمونه هاي بلانک مرتبط تشخیص داده شود. چنانچه حد جدایش به درستی تعیین شود، نرخ هاي منفی غلط براي غلظت هاي بالاي حد، در یک احتمال بیان شده، پایین خواهد بود. در صحه گذاري، حد آستانه پیشنهادي در روش اجرایی مستند، ارزیابی می شود.
شکل D2 . دو مرجع کمی در آنالیز کیفی وجود دارند که در طبقه بندي/ تعیین کیفی نمونه یک پاسخ دوتایی ایجاد می کنند: 1 .حد تشخیص (LOD) که ذاتی متد است، 2 .حد جدایش روش اجرایی مستند. این دو در یک مقیاس غلظت فرضی افزایشی قرار می گیرند. در ناحیه تشخیص و بالاتر از حد تشخیص، به کمک حد جدایش میتوان بین نواحی غلظت سازنده اي که در آن پاسخ دوتایی صحیح تولید می شود، یعنی پاسخ «خیر» زیر حدود و پاسخ «بله» بالاي آن، تمایز قائل شد.
مفاهیم اضافی دیگري نیز در آنالیز کیفی استفاده می شوند (جدول D1) مقادیر پیش گویانه نتایج می توانند با افزایش شیوع غلظت بالاي جدایش در نمونه هاي آزمایش شده با متد کیفی، براي مثال، از طریق منابع اطلاعاتی دیگر به غیر از متد شیمیایی کیفی، افزایش یابند. این حالت، به طور چشم گیري ارزش عملی متد اندازه گیري کیفی را بهبود خواهد بخشید.
گزینش پذیري متد کیفی، یک مفهوم ترتیبی است: یعنی مقداري که تا آن حد، آنالیت هایی غیر از آنالیت مدنظر در تعیین ویژگی، در اجراي آنالیز مزاحمت ایجاد می کنند. این ویژگی اساسی متد، به صورت توانایی متد در ایجاد نتایجی که تحت تأثیر اثرات ماتریکس قرار نمی گیرند نیز تعریف می شود. هر اندازه گزینش پذیري بهتر باشد، قطعیت شناسایی و طبقه بندي نمونه نیز بهتر خواهد شد.
